Po jakim czasie rozszalować strop monolityczny?

Moment zdjęcia szalunków ze świeżo wylanego stropu to chwila prawdy na każdej budowie. Z napięciem czekamy, aż beton osiągnie odpowiednią twardość, pozwalającą bezpiecznie zrzucić "rusztowanie". Rodzi się wtedy jedno z najważniejszych pytań: Po jakim czasie rozszalować strop monolityczny, aby nie narazić konstrukcji na uszkodzenie? Kluczowa, choć nieco uproszczona odpowiedź brzmi: minimalny czas rozszalowania stropu monolitycznego to z reguły 28 dni, ale często konieczne jest poczekać dłużej, nawet do 8 tygodni, w zależności od mnóstwa zmiennych.

Decyzja o usunięciu szalunków to proces, który opiera się na kombinacji wiedzy teoretycznej, doświadczenia i konkretnych danych z placu budowy. Nie ma jednej, magicznej daty w kalendarzu, którą można by po prostu zaznaczyć. To dynamiczna ocena, na którą wpływają czynniki niezależne od naszych chęci.

Powyższe dane stanowią punkt odniesienia, cenne wskazówki, ale nie absolutne prawo budowy. Każdy plac budowy to żywy organizm, na który wpływają lokalne zmienne. Pamiętajmy, że dostarczone certyfikaty wytrzymałości betonu z wytwórni dotyczą laboratoryjnych, idealnych warunków dojrzewania. Realne warunki na budowie, wystawione na kaprysy pogody, mogą znacząco wpłynąć na rzeczywiste tempo przyrostu wytrzymałości betonu. Dlatego tak nieoceniona jest kontrola rzeczywistej wytrzymałości betonu na miejscu, na przykład poprzez badania próbek (kostek lub walców) lub metody nieniszczące.

To trochę jak gotowanie – przepis daje ramy, ale idealny czas zależy od konkretnego piekarnika, świeżości składników, a nawet wilgotności powietrza w kuchni. Ignorowanie tych niuansów może prowadzić do... no cóż, budowlanych katastrof. Cierpliwość w tym procesie popłaca, zapewniając solidność i bezpieczeństwo konstrukcji na lata.

Wpływ temperatury na czas rozszalowania stropu

Kiedy betonowóz opróżni swoją zawartość na deskowaniu, rozpoczyna się fascynujący i złożony proces – hydratacja. To chemiczna reakcja cementu z wodą, która powoduje twardnienie i wzrost wytrzymałości betonu. Można ją sobie wyobrazić jako mikroskopijną sieć krystaliczną rozrastającą się wewnątrz masy betonowej, spinającą kruszywo w solidną całość. Tempo tej reakcji jest w ogromnym stopniu dyktowane przez temperaturę otoczenia i samego betonu.

Temperatura betonu w kluczowy sposób wpływa na kinetykę hydratacji. Myślenie o betonie tylko w kontekście 28-dniowej wytrzymałości to pułapka, w którą wpadło wielu niedoświadczonych wykonawców. Owszem, 28 dni to standardowy okres oceny wytrzymałości projektowej, ale decydujące dla wczesnego rozszalowania są dni, a czasem nawet godziny tuż po wylaniu. W tym krytycznym okresie, gdy beton jest jeszcze "młody" i podatny, tempo wzrostu wytrzymałości zależy niemal wyłącznie od warunków termicznych.

Wyobraźcie sobie proces hydratacji jako bieg długodystansowy, gdzie temperatura pełni rolę trenera – w optymalnych warunkach, czyli między 10°C a 25°C, biegacz (czyli beton) porusza się ze stałym, dobrym tempem. Reakcja przebiega płynnie, produkty hydratacji tworzą gęstą i wytrzymałą strukturę. Przyjmuje się, że w temperaturze około 20°C beton może osiągnąć około 50% swojej wytrzymałości docelowej już po 3 dniach, a 70% po 7 dniach. Te wartości są kluczowe, bo często osiągnięcie 70-85% wytrzymałości pozwala na usunięcie części podpór lub bocznych szalunków.

Ale co się dzieje, gdy temperatura spada? Pomyślcie o tym biegaczu próbującym biec przez śnieg i lód – proces staje się drastycznie spowolniony. W temperaturze poniżej 10°C hydratacja zwalnia, a poniżej 5°C praktycznie zamiera. To dlatego wczesna wytrzymałość betonu budowanego jesienią czy zimą narasta w ślimaczym tempie. Na przykład, beton, który w 20°C osiągnąłby 70% wytrzymałości w tydzień, w 5°C może potrzebować na to 3-4 tygodni. W temperaturach bliskich 0°C ten czas może wydłużyć się do 60 dni i więcej.

Największe zagrożenie pojawia się, gdy temperatura otoczenia spadnie poniżej zera, zanim beton osiągnie wystarczającą wytrzymałość (zwykle przyjmuje się >5 MPa, choć są różne wytyczne). Woda niezwiązana w strukturze cementu może zamarznąć. Lód ma większą objętość niż woda, więc powstające kryształki lodu rozsadzają młodą strukturę kapilarną betonu. To powoduje trwałe uszkodzenie, spadek wytrzymałości, porowatość i pogorszenie trwałości. Ten uszkodzony beton nigdy nie osiągnie projektowej wytrzymałości ani trwałości.

Stąd absolutny nakaz stosowania ochrony betonu przed mrozem podczas betonowania w okresie zimowym. Mówimy tu o całej armii środków zaradczych: ogrzewane kruszywo i woda zarobowa, namioty ochronne z nagrzewnicami, maty termoizolacyjne przykrywające powierzchnię i szalunki, podgrzewane szalunki, czy wreszcie specjalne betony zimowe ze środkami przeciwmrozowymi (choć te ostatnie mają swoje ograniczenia). To wszystko ma na celu utrzymanie temperatury dojrzewającego betonu powyżej zera, najlepiej powyżej +5°C, przez cały krytyczny okres osiągania wczesnej wytrzymałości.

Dlatego, gdy planujemy budowę stropu monolitycznego w chłodniejszych miesiącach, musimy wpisać do harmonogramu znacznie dłuższy czas na twardnienie betonu. To nie tylko kwestia opóźnienia prac, ale też potencjalnie znacznie wyższych kosztów związanych z ogrzewaniem, materiałami izolacyjnymi czy ewentualnymi specjalnymi domieszkami. Przedwczesne usunięcie szalunków zimą, z założeniem "przecież 28 dni minęło", to rosyjska ruletka, w której stawką jest cała konstrukcja budynku.

Ale nie tylko zimno jest wrogiem. Wysokie temperatury, powyżej 25-30°C, również niosą zagrożenia, choć innego rodzaju. W upale hydratacja początkowo przebiega bardzo szybko. Beton "wiąże" w zastraszającym tempie, co utrudnia prawidłowe układanie i wykańczanie. Co gorsza, wysoka temperatura przyspiesza parowanie wody z mieszanki betonowej, zwłaszcza z powierzchni. To z kolei prowadzi do niedoboru wody niezbędnej do pełnej hydratacji, szczególnie w wierzchnich warstwach. Wynik? Gorsza jakość powierzchni (pylenie), większe ryzyko skurczu plastycznego (powstającego jeszcze przed stwardnieniem) i osłabienie wytrzymałości oraz trwałości w dłuższym okresie. Nawet jeśli wczesna wytrzymałość na pierwszy rzut oka jest wysoka, ostateczna wytrzymałość może być niższa, niż zakładano, a beton mniej trwały i bardziej przepuszczalny.

Aby zniwelować negatywny wpływ wysokich temperatur, konieczna jest wzmożona "pielęgnacja betonu", o czym będziemy szerzej mówić w kolejnym rozdziale. Polega ona na dostarczaniu lub zatrzymywaniu wilgoci w betonie – poprzez polewanie wodą, przykrywanie wilgotnymi matami, folią, lub stosowanie środków chemicznych tworzących warstwę uszczelniającą. Cel jest jeden: zapewnić wystarczającą ilość wody dla pełnej hydratacji przez cały kluczowy okres twardnienia, zanim przystąpimy do rozszalowania. Niezastosowanie się do tych zasad może oznaczać, że choć formalnie minęło 28 dni, rzeczywista wytrzymałość betonu w stropie nie jest wystarczająca.

Monitoring temperatury na budowie jest więc absolutną koniecznością. Nie wystarczy spojrzeć na termometr powietrza. Idealnie, jeśli monitorujemy temperaturę *samego betonu* w kilku punktach stropu. Istnieją proste czujniki, które można zabetonować. Standardy budowlane często określają wymagania dotyczące temperatury dojrzewania i czasu niezbędnego do osiągnięcia konkretnej procentowej wytrzymałości w zależności od temperatury. Traktowanie tych wytycznych lekceważąco jest jak jazda samochodem z zamkniętymi oczami – prędzej czy później skończy się źle.

Pamiętajmy też, że w przypadku masywnych elementów konstrukcyjnych, jak grube stropy czy ławy fundamentowe, proces hydratacji sam w sobie generuje ciepło (ciepło hydratacji). W chłodne dni może to być korzystne, pomagając utrzymać temperaturę betonu powyżej zera. W upalne dni może to jednak prowadzić do przegrzewania wnętrza elementu w stosunku do chłodniejszej powierzchni, generując naprężenia termiczne i ryzyko pęknięć, zwłaszcza podczas stygnięcia. To dodatkowa komplikacja, którą musi uwzględnić doświadczony inżynier, planując proces betonowania i rozszalowania.

W kontekście czasu rozszalowania stropu, temperatura jest pierwszą i fundamentalną zmienną, którą trzeba wziąć pod uwagę. Pominięcie jej lub niedoszacowanie ryzyka związanego z nieoptymalnymi warunkami termicznymi to prosta droga do problemów strukturalnych. Solidna konstrukcja zaczyna się od cierpliwego oczekiwania, aż beton powie "jestem gotowy", a tę gotowość w ogromnej mierze dyktuje temperatura.

Aby lepiej zobrazować wpływ temperatury na proces twardnienia, spójrzmy na wykres przedstawiający typowy przyrost wytrzymałości betonu w różnych temperaturach. Pokazuje on, jak drastycznie czas potrzebny do osiągnięcia np. 70% wytrzymałości (często granicy dla częściowego rozszalowania) wydłuża się w niższych temperaturach.

Rola wilgotności powietrza w twardnieniu betonu

Skoro już mowa o chemicznej reakcji hydratacji, która odpowiada za twardnienie betonu, to nie możemy zapomnieć o drugim kluczowym składniku tej chemicznej zupy: wodzie. Woda jest absolutnie niezbędna nie tylko do zmieszania cementu i kruszywa w płynną masę, ale przede wszystkim jako reagent w samej reakcji chemicznej twardnienia. Bez wystarczającej ilości wody, hydratacja nie zajdzie w pełni, a beton nie osiągnie zamierzonej wytrzymałości i trwałości. I tu właśnie wkracza wilgotność – zarówno ta dostarczana do mieszanki, jak i ta obecna w otoczeniu, a wreszcie ta utrzymywana *wewnątrz* dojrzewającej masy betonowej.

Problem polega na tym, że świeżo wylany beton zawiera znacznie więcej wody, niż jest potrzebne do hydratacji. Część służy uzyskaniu odpowiedniej plastyczności mieszanki ("woda zarobowa"). Ta "nadwyżka" wody, a także woda zużywana w reakcji, może łatwo odparować, zwłaszcza z powierzchni odsłoniętego elementu. Im szybsze parowanie, tym mniej wody zostaje dostępnej dla twardnienia, a wierzchnie warstwy betonu stają się suchsze i słabsze od wnętrza. Suchość to w tym kontekście wróg numer jeden. Pamiętajmy, że reakcja twardnienia trwa długo, nawet przez lata, choć jej intensywność spada po pierwszych 28 dniach.

Szybkie odparowanie wody, szczególnie w pierwszych godzinach po wylaniu (zanim beton zwiąże), prowadzi do zjawiska zwanego skurczem plastycznym. Beton traci wodę z powierzchni, co powoduje, że próbując się "skurczyć", natrafia na opór nieutwardzonej jeszcze masy poniżej i bocznych szalunków. Efekt? Charakterystyczne, nieregularne rysy na powierzchni, które nie wpływają znacząco na nośność całego grubego stropu, ale są nieestetyczne i mogą świadczyć o potencjalnie gorszej jakości wierzchniej warstwy. Ale szybsze odparowanie w dalszych etapach dojrzewania wpływa już bezpośrednio na przyrost wytrzymałości betonu w całej objętości. Niedostateczna ilość wody dostępnej dla hydratacji hamuje ten proces. Struktura krystaliczna jest uboższa, mniej gęsta, bardziej porowata.

Właściwa pielęgnacja betonu, której głównym celem jest właśnie utrzymanie odpowiedniej wilgotności, jest tak samo krytyczna jak kontrola temperatury, jeśli nie ważniejsza w niektórych warunkach. Nawet w idealnej temperaturze, suchy beton nie stwardnieje prawidłowo. To trochę jak pieczenie chleba – nawet jeśli piekarnik ma idealną temperaturę, bez odpowiedniej ilości wody w cieście i w parze podczas pieczenia, chleb wyjdzie suchy i zbity. Beton potrzebuje "kąpieli parowej" lub stałego nawodnienia przez kluczowy okres dojrzewania. Standardowe normy budowlane precyzują minimalne czasy pielęgnacji wilgotnościowej, często wskazując okres 7 dni jako absolutne minimum dla typowego betonu w normalnych warunkach, a dla betonów o wyższej wytrzymałości, z domieszkami mineralnymi (jak popiół lotny czy żużel wielkopiecowy), zaleca się pielęgnację nawet do 14 dni lub dłużej, ponieważ te dodatki wymagają dłuższego czasu i obecności wody do pełnej reakcji.

Metod pielęgnacji wilgotnościowej jest wiele i powinny być stosowane jak najszybciej po zakończeniu prac wykończeniowych na powierzchni (po wstępnym związaniu betonu, gdy chodzenie po nim jest bezpieczne, ale zanim zacznie wysychać). Najprostszą metodą jest regularne polewanie powierzchni wodą. Problem w tym, że wymaga to stałej kontroli i jest praco- i wodochłonne, a w wietrznych warunkach mało efektywne. Można też przykryć strop wilgotnymi matami z juty czy specjalistycznymi kocami, które są stale nawadniane. Inną popularną metodą jest zastosowanie szczelnej folii budowlanej, która zapobiega odparowaniu wody z masy betonowej – ważne, aby szczelnie pokryła całą powierzchnię, najlepiej z zakładami zabezpieczonymi przed wiatrem.

Najnowocześniejsze podejście obejmuje stosowanie specjalnych środków pielęgnacyjnych w płynie, natryskiwanych na powierzchnię betonu. Tworzą one cienką, nieprzepuszczalną powłokę, która zamyka wilgoć w środku. Ich skuteczność zależy od równomiernego nałożenia i odpowiedniego dozowania. Zaletą jest jednorazowa aplikacja i mniejsza zależność od pracy ludzkiej niż przy polewaniu wodą. Zastosowanie szalunków, zwłaszcza nienasiąkliwych (np. z płyt P/F), które są szczelne, również pomaga zatrzymać wilgoć przy spodniej i bocznych powierzchniach elementu. Często nawet zaleca się utrzymanie tych szalunków dłużej, spryskując ich wewnętrzną stronę wodą przed betonowaniem, aby zapewnić dodatkową wilgoć. A to prowadzi nas z powrotem do pytania: Po jakim czasie można bezpiecznie rozszalować strop, skoro same szalunki pełnią funkcję ochronną?

Wilgotność powietrza zewnętrznego oczywiście też ma znaczenie, choć pośrednie. Wysoka wilgotność spowalnia parowanie wody z betonu, działając na naszą korzyść. Niska wilgotność, w połączeniu z wiatrem i słońcem, to przepis na szybkie wysuszenie. To właśnie dlatego betonowanie latem, w upalne i suche dni, wymaga szczególnych środków ostrożności i natychmiastowego wdrożenia pielęgnacji, często trudniejszej do zrealizowania niż w chłodniejszych miesiącach.

Brak odpowiedniej pielęgnacji wilgotnościowej może prowadzić do osłabienia betonu, zwiększonej porowatości, mniejszej mrozoodporności i odporności na korozję zbrojenia. Nawet jeśli beton wydaje się twardy na powierzchni po kilku dniach, jego wewnętrzna struktura może być niedorozwinięta. To zjawisko szczególnie niebezpieczne w przypadku stropów monolitycznych, które po rozszalowaniu natychmiast przejmują znaczne obciążenia. Zatem ignorowanie roli wilgotności w procesie twardnienia i niewłaściwa pielęgnacja mogą dramatycznie wydłużyć bezpieczny czas rozszalowania. Nie osiągnie on pożądanej wytrzymałości w założonym terminie. A pośpiech w takim przypadku zemści się, grożąc ugięciem, zarysowaniami, a w najgorszym scenariuszu - katastrofą budowlaną.

Przykłady z życia budowy często potwierdzają tę zasadę. Wystarczy popatrzeć na wylane chodniki czy podjazdy pozostawione bez przykrycia w upalny dzień – często już po kilku godzinach widać na nich sieć drobnych spękań. Ten sam proces, tylko w mniej widoczny sposób, może zachodzić w stropie. Wiedza o tym, jak kluczowa jest wilgotność dla "zdrowia" betonu i wdrożenie odpowiednich praktyk pielęgnacji to absolutna podstawa, by móc w ogóle myśleć o zdjęciu szalunków w planowanym terminie, a przede wszystkim – bezpiecznie dla konstrukcji.

Znaczenie klasy i wytrzymałości betonu przy rozszalowaniu

Przechodząc od warunków zewnętrznych do właściwości samego materiału, docieramy do zagadnienia klasy i wytrzymałości betonu. To jakby zastanawiać się, czy do maratonu przygotowuje się sprinter, czy długodystansowiec – obaj to biegacze, ale ich "charakterystyka" i tempo "dojrzewania" do pełnej formy są diametralnie różne. Klasa betonu to podstawowe kryterium projektowe, określające jego minimalną wytrzymałość na ściskanie po 28 dniach dojrzewania w standardowych warunkach laboratoryjnych (temperatura 20°C, wilgotność >95%). W Polsce najczęściej spotykamy klasy od C16/20 do C30/37 dla typowych elementów konstrukcyjnych, gdzie pierwsza liczba oznacza wytrzymałość cylindryczną, a druga sześcienną w MPa.

Wybór klasy betonu jest ściśle związany z obciążeniami, jakie dany element konstrukcyjny musi przenieść. Strop w domu jednorodzinnym nie wymaga tak wysokiej klasy betonu, jak płyta przeznaczona na parking wielopoziomowy. Projektant konstrukcji, bazując na normach obciążeniowych i analizie statycznej, precyzyjnie określa wymaganą klasę betonu. Ta klasa jest punktem odniesienia dla jego "docelowej" wytrzymałości. Ale kluczem dla czasu rozszalowania jest nie tylko wytrzymałość końcowa, ale przede wszystkim tempo jej narastania w pierwszych dniach i tygodniach.

Różne rodzaje cementów i zastosowane domieszki znacząco wpływają na to tempo. Cementy szybkotwardniejące (np. CEM I z dodatkami przyspieszającymi wiązanie) osiągają wymaganą wczesną wytrzymałość znacznie szybciej niż cementy hutnicze (CEM III), które dojrzewają wolniej, ale często zapewniają lepszą trwałość w agresywnym środowisku. Podobnie, stosowanie superplastyfikatorów pozwala na użycie mniejszej ilości wody zarobowej przy zachowaniu tej samej urabialności, co poprawia ostateczną wytrzymałość i gęstość betonu. Domieszki opóźniające (retardery) są z kolei stosowane, gdy betonowóz ma do przejechania dużą odległość lub gdy betonowanie odbywa się w bardzo wysokiej temperaturze – one celowo spowalniają początek wiązania.

To wszystko oznacza, że beton klasy C25/30 wykonany na jednym typie cementu i z określonymi domieszkami może osiągać np. 70% wytrzymałości szybciej niż ten samej klasy, ale z inną recepturą. Normy budowlane, takie jak Eurokod 2 czy normy PN-EN, podają ogólne wytyczne dotyczące czasu rozszalowania stropu w zależności od klasy betonu i warunków dojrzewania, ale zawsze opierają się one na założeniu, że beton *rzeczywiście* osiąga w tym czasie określoną wytrzymałość. Najczęściej spotykane minimalne wymagania dla bezpiecznego zdjęcia większości podpór to osiągnięcie przez beton 70% (a czasem nawet 85%) wytrzymałości projektowej. W przypadku szalunków bocznych (belki, podciągi) wymagana wytrzymałość jest niższa, ponieważ przenoszą one głównie nacisk boczny i własny ciężar na podporach stałych – często wystarczy ok. 5-10 MPa, co w optymalnych warunkach może nastąpić już po 1-2 dniach.

Kluczem jest więc *faktyczna* wytrzymałość betonu na placu budowy w momencie planowanego rozszalowania, a nie tylko jego klasa projektowa i upływ 28 dni. Dlatego na poważnych budowach, a właściwie na każdej, gdzie bezpieczeństwo jest priorytetem, przed rozszalowaniem głównych podpór wykonuje się badania wytrzymałości betonu. Najpopularniejsze metody to badanie wytrzymałości na ściskanie próbek (kostek lub walców) betonowanych równocześnie z elementem konstrukcyjnym i przechowywanych w podobnych warunkach, albo badanie *in situ* (np. metodą sklerometryczną - młotkiem Schmidta, lub ultrasonograficzną), które, choć orientacyjne, pozwalają ocenić twardość betonu w konstrukcji. Tylko wynik tych badań, potwierdzający osiągnięcie wymaganej wytrzymałości minimalnej, daje zielone światło do rozszalowania.

W przeszłości, bez łatwego dostępu do badań wytrzymałości, polegano głównie na doświadczeniu, prognozach pogody i przyjętym "standardowym" czasie. Było to obarczone dużym ryzykiem. Dziś, choć 28-dniowy termin wciąż jest zakorzeniony w świadomości wielu budowlańców jako "domyślny" moment pełnej dojrzałości, profesjonaliści wiedzą, że jest to jedynie punkt odniesienia dla klasy projektowej. Realia budowy dyktują często inny czas. W przypadku betonów o niższej klasie, przeznaczonych do mniej obciążonych elementów, minimalny czas rozszalowania często i tak będzie wynikał bardziej z zapewnienia wystarczającej twardości, aby element nie został uszkodzony mechanicznie podczas operacji zdejmowania szalunków, niż z osiągnięcia pełnej wytrzymałości nośnej.

Rozważmy studium przypadku: Dwie budowy realizowane są jednocześnie. Na pierwszej stosowany jest beton klasy C20/25 w październiku, przy średniej temperaturze 8°C. Na drugiej beton klasy C30/37 z przyspieszaczem twardnienia w lipcu, przy średniej temperaturze 25°C i intensywnej pielęgnacji. Choć klasa betonu na drugiej budowie jest wyższa i teoretycznie potrzebuje więcej "jednostek ciepła i czasu" do osiągnięcia 100% wytrzymałości, dzięki wyjściowej "sile" betonu (wyższa klasa) i sprzyjającym warunkom oraz domieszkom, minimalną wymaganą wytrzymałość do rozszalowania (np. 80% wartości projektowej) osiągnie znacznie szybciej niż beton niższej klasy w chłodnych warunkach. Na pierwszej budowie trzeba będzie poczekać być może 6-8 tygodni, na drugiej być może zaledwie 3 tygodnie (po weryfikacji badaniami). Ten przykład pokazuje, że to dynamiczna ocena oparta na kombinacji czynników, gdzie klasa betonu jest jednym z elementów układanki.

Kolejnym aspektem jest sam typ konstrukcji stropu monolitycznego. Czy jest to strop płytowy, czy żebrowy? W stropach żebrowych rozszalowanie żeber i podciągów, które są kluczowymi elementami nośnymi, wymaga szczególnej ostrożności i pełniejszego twardnienia betonu w tych elementach niż rozszalowanie samej płyty między żebrami. Choć często stosuje się jednolitą klasę betonu dla całego stropu, proces usuwania podpór jest zazwyczaj etapowy: najpierw szalunki boczne, potem płyta (o ile wymaga podparcia pośredniego), na końcu główne stemple pod żebrami i podciągami. Czas usunięcia poszczególnych części szalunku i systemu podparcia jest różny i zależy od lokalnych obciążeń oraz, co kluczowe, od rzeczywistej wytrzymałości betonu w tej konkretnej części konstrukcji w danym momencie.

Podsumowując, klasa betonu określa cel, ale tempo dojrzewania do tego celu i wczesna wytrzymałość – krytyczna dla decyzji o rozszalowaniu – zależą od receptury betonu (typ cementu, domieszki), warunków temperaturowych i wilgotnościowych w miejscu wbudowania oraz, co najważniejsze, potwierdzenia osiągnięcia wymaganej wytrzymałości poprzez badania. Stawianie kropki po 28 dniach bez wzięcia pod uwagę tych zmiennych jest po prostu niezgodne z zasadami sztuki budowlanej i stanowi realne zagrożenie. Minimalny czas rozszalowania podpór wynika z obliczeń inżynierskich, ale fizyczna możliwość jego realizacji zależy od dojrzewania betonu.