Stropy w latach 60. - Przegląd rozwiązań konstrukcyjnych

Zastanawiasz się, jakie stropy królowały w latach 60.? Cofnijmy się w czasie do dekady big beatu i "Czterech pancernych", gdzie budownictwo mieszkaniowe przeszło prawdziwą rewolucję! Odpowiedź jest zaskakująco prosta, ale kryje za sobą fascynującą historię technologiczną: dominowały stropy żelbetowe prefabrykowane. Ale to tylko wierzchołek góry lodowej, prawda? Przyjrzyjmy się temu bliżej i zobaczmy, co dokładnie kryło się pod sufitem mieszkań tamtej epoki.

Epoka Gomułki i pierwszych kroków w kosmos - lata 60. w Polsce to czas dynamicznego rozwoju budownictwa, a co za tym idzie - intensywnych poszukiwań efektywnych rozwiązań konstrukcyjnych. Można by rzec, że ówczesne budownictwo przypominało trochę improwizację jazzową - sporo swobody, ale też konkretne ramy. Aby zrozumieć jakie stropy w latach 60. były standardem, spójrzmy na pewne kluczowe aspekty w tabeli.

Charakterystyka stropów z lat 60. pod względem materiałów konstrukcyjnych

Lata 60. to w budownictwie czas dominacji jednego króla - żelbetu. Ten wszechstronny materiał zrewolucjonizował podejście do konstrukcji, a w przypadku stropów stał się niemal synonimem nowoczesności. Wyobraźmy sobie plac budowy tamtej dekady - dźwigi wieżowe niczym prehistoryczne monstrum, unoszące w powietrze gigantyczne, szare płyty. To był znak rozpoznawczy ery prefabrykacji, która w stropach znalazła swoje idealne pole do popisu.

Dlaczego żelbet zyskał taką popularność? Odpowiedź jest prosta: łączył w sobie wytrzymałość stali i odporność betonu na ściskanie, co dawało konstrukcjom wyjątkową nośność i trwałość. Co więcej, prefabrykacja żelbetowa przyspieszała proces budowy w niespotykanym dotąd tempie. Masowe budownictwo mieszkaniowe, które w latach 60. nabierało rozpędu, potrzebowało właśnie takich rozwiązań - szybkich, ekonomicznych i niezawodnych. Dla ówczesnych inżynierów i architektów, żelbet był jak dżin z butelki, który spełniał marzenia o szybkim i efektywnym budowaniu.

W konstrukcjach stropowych lat 60. żelbet występował najczęściej w formie prefabrykowanych płyt. Były to różnego rodzaju elementy - od płyt kanałowych, z charakterystycznymi pustkami w środku, przez płyty pełne, masywne i ciężkie, po płyty żebrowe, lżejsze i bardziej ekonomiczne w produkcji. Każdy typ płyty miał swoje zalety i był stosowany w zależności od konkretnych potrzeb projektu. Płyty kanałowe, na przykład, dzięki swoim pustkom, były lżejsze i pozwalały na ukrycie instalacji, choć akustycznie pozostawiały nieco do życzenia. Płyty pełne, z kolei, zapewniały lepszą izolacyjność akustyczną, ale były cięższe i wymagały solidniejszych fundamentów i konstrukcji nośnej.

Nie można zapomnieć o stropach ceramicznych, które choć powoli ustępowały miejsca żelbetowi, nadal były obecne na placach budów. Systemy typu Fertz czy Ackermana, wykorzystujące ceramiczne pustaki i belki, miały swoją tradycję i zwolenników. Były to rozwiązania bardziej pracochłonne w montażu niż prefabrykaty żelbetowe, ale w mniejszych obiektach, zwłaszcza w budownictwie indywidualnym, nadal znajdowały zastosowanie. Można by je porównać do winyli w erze cyfrowej muzyki - dla koneserów i tradycjonalistów miały swój niepowtarzalny urok, choć masowa produkcja i przyszłość należała już do innego nośnika, w naszym przypadku – do żelbetowych płyt prefabrykowanych.

Drewno, choć tradycyjnie materiał stropowy, w budownictwie wielorodzinnym lat 60. odgrywało rolę marginalną. Stropy drewniane były spotykane głównie w budynkach jednorodzinnych, domach letniskowych lub w budynkach adaptowanych. Wynikało to z faworyzowania materiałów niepalnych w budownictwie wielokondygnacyjnym oraz z ograniczonej dostępności drewna budowlanego w czasach gospodarki planowej. Drewniane belki stropowe i deski deskowania były coraz częściej zastępowane żelbetem, który w ówczesnej wizji nowoczesności jawił się jako materiał przyszłości – trwały, uniwersalny i po prostu bardziej "postępowy". Można śmiało stwierdzić, że lata 60. to dekada triumfu żelbetu w polskim budownictwie stropowym.

Typowe konstrukcje stropów w budynkach z lat 60.

Lata 60. to nie tylko materiały, ale przede wszystkim konkretne konstrukcje stropów, które na stałe wpisały się w krajobraz polskich miast. Spacerując po osiedlach z tamtej epoki, łatwo zauważyć pewną powtarzalność form i rozwiązań. Typowe konstrukcje stropowe lat 60. można śmiało nazwać "dziećmi prefabrykacji". To systemy zaprojektowane z myślą o masowej produkcji i szybkim montażu, niczym klocki Lego, które zrewolucjonizowały budownictwo mieszkaniowe.

Najbardziej rozpowszechnioną konstrukcją były stropy płytowe, wykonywane z prefabrykowanych płyt stropowych. Dominowały tutaj wspomniane już płyty kanałowe, charakteryzujące się podłużnymi pustkami w środku. Były one produkowane w fabrykach domów i transportowane na place budów, gdzie za pomocą dźwigów montowano je bezpośrednio na ścianach nośnych. Montaż stropów płytowych przypominał trochę układanie gigantycznych puzzli. Płyty były układane jedna obok drugiej, tworząc jednolitą powierzchnię stropu. Połączenia między płytami wypełniano zaprawą cementową, tworząc tzw. klucze, które miały zapewnić współpracę poszczególnych elementów.

Kolejnym typowym rozwiązaniem były stropy żebrowe, również oparte na prefabrykacji. Konstrukcja stropu żebrowego składała się z prefabrykowanych żeber żelbetowych, między którymi układano wypełnienie, najczęściej w postaci pustaków ceramicznych lub betonowych. Po ułożeniu wypełnienia, całość zalewano warstwą betonu, tworząc tzw. płytę współpracującą. Stropy żebrowe były lżejsze od płytowych i pozwalały na większe rozpiętości, co było korzystne w przypadku budynków użyteczności publicznej czy obiektów o większych wymaganiach przestrzennych. Można powiedzieć, że strop żebrowy był jak stalowy most – solidny i wytrzymały, ale jednocześnie lżejszy i bardziej ekonomiczny od pełnej płyty.

W budynkach z lat 60. rzadziej, ale jednak spotykało się stropy monolityczne żelbetowe. Technologia monolityczna była bardziej pracochłonna i czasochłonna, wymagała wykonania szalunków i zbrojenia na budowie, a następnie betonowania na mokro. Stropy monolityczne były stosowane zazwyczaj w specyficznych przypadkach, np. przy skomplikowanych kształtach budynków, w obiektach o podwyższonych wymaganiach akustycznych lub tam, gdzie prefabrykacja była utrudniona logistycznie. Wyobraźmy sobie budowę pawilonu handlowego o nietypowym kształcie – tam strop monolityczny był często jedynym sensownym rozwiązaniem. Monolit był jak skrojony na miarę garnitur – idealnie dopasowany do konkretnych potrzeb, ale bardziej kosztowny i wymagający niż seryjnie produkowana odzież prefabrykowana.

W kontekście konstrukcji stropowych lat 60. warto wspomnieć o problemie mostków termicznych. W ówczesnych technologiach prefabrykacji połączenia między płytami stropowymi często stanowiły punkty ucieczki ciepła. Niedokładności montażu, braki w izolacji termicznej na połączeniach płyt powodowały, że stropy stawały się słabym ogniwem w przegrodach budynku pod względem izolacyjności cieplnej. Można by to porównać do dziurawej rękawiczki w mroźny dzień – nawet najlepsze materiały nie pomogą, jeśli połączenia są nieszczelne. Problem mostków termicznych w stropach z lat 60. do dziś stanowi wyzwanie przy termomodernizacji budynków z tamtej epoki.

Izolacyjność cieplna stropów w latach 60. i jej normy

Izolacyjność cieplna stropów w latach 60.? To temat, który może wywołać uśmiech na twarzy współczesnego inżyniera budownictwa. W tamtych czasach izolacja termiczna nie była priorytetem, a normy izolacyjności cieplnej były, delikatnie mówiąc, liberalne. Energooszczędność? To pojęcie dopiero zaczynało raczkować. W latach 60. liczyła się przede wszystkim szybkość i niski koszt budowy, a kwestie komfortu cieplnego i zużycia energii schodziły na dalszy plan. Można rzec, że ówczesne podejście do izolacji cieplnej przypominało trochę mentalność rock'and'rollowca – żyj szybko, buduj szybko i nie martw się zbytnio o rachunki za ogrzewanie.

Jak wskazuje TABELA 1, w latach 60. XX wieku wymagania dotyczące izolacyjności cieplnej zaczęto określać za pomocą współczynnika przenikania ciepła U [W/(m²·K)]. Jednak graniczne wartości tego współczynnika były znacznie wyższe niż obecnie. Normy ochrony cieplnej z tamtego okresu były nieporównywalnie mniej restrykcyjne niż te wprowadzone później, wraz z rozwojem technologii materiałów izolacyjnych i rosnącą świadomością ekologiczną. Można to zobrazować na przykładzie – ówczesne normy dla stropów nad nieogrzewanymi piwnicami pozwalały na znacznie większe straty ciepła niż dzisiejsze standardy. Różnica była kolosalna, jak między starym polonezem a nowoczesnym samochodem elektrycznym – niby oba jeżdżą, ale komfort i ekonomia jazdy są zupełnie inne.

Tabela 1. Zmiany granicznych wartości współczynnika przenikania ciepła U [W/(m²·K)] dla stropów nad pomieszczeniami nieogrzewanymi oraz podłóg na gruncie.

Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy archiwalnych norm i literatury.

W latach 60. materiały izolacyjne stosowane w stropach były bardzo ograniczone. Dominowały materiały naturalne, takie jak trociny, szlaka, a sporadycznie wełna mineralna, która dopiero zaczynała zdobywać popularność. Styropian, rewolucyjny materiał izolacyjny, był jeszcze w powijakach i nie był powszechnie stosowany w budownictwie stropowym. Izolacja termiczna stropów w latach 60. często ograniczała się do symbolicznej warstwy materiału izolacyjnego, ułożonej w lepszym wypadku na stropie nad nieogrzewaną piwnicą. Można by to porównać do próby ocieplenia domu papierem toaletowym – niby coś jest, ale efekt mizerny. Efektem była niska izolacyjność cieplna stropów, wysokie straty ciepła i niskie koszty budowy, które w dłuższej perspektywie generowały wysokie koszty eksploatacji związane z ogrzewaniem.

Wprowadzenie nowych norm ochrony cieplnej w kolejnych dekadach, zwłaszcza w latach 70. i 80., było związane z rozwojem technologii produkcji materiałów izolacyjnych, przede wszystkim styropianu i wełny mineralnej. Te materiały zrewolucjonizowały podejście do izolacji termicznej w budownictwie, pozwalając na osiągnięcie znacznie lepszych parametrów izolacyjnych stropów i innych przegród budynku. Od tamtej pory normy stawały się coraz bardziej restrykcyjne, a budynki coraz bardziej energooszczędne. Można powiedzieć, że ewolucja norm izolacyjności cieplnej w budownictwie przypomina trochę wyścig zbrojeń – co dekadę poprzeczka idzie coraz wyżej, a my musimy sięgać po coraz lepsze technologie i materiały, aby sprostać wymaganiom i zapewnić komfort cieplny oraz oszczędność energii.

Dzisiejsze normy izolacyjności cieplnej stropów są nieporównywalnie wyższe niż te z lat 60. Współczesne wymagania dotyczące współczynnika przenikania ciepła U dla stropów nad pomieszczeniami nieogrzewanymi są kilkukrotnie niższe niż te sprzed pół wieku. To efekt nie tylko rozwoju technologii, ale także rosnącej świadomości ekologicznej i dążenia do zrównoważonego budownictwa. Stropy z lat 60. w kontekście dzisiejszych standardów izolacyjnych można nazwać "zimnymi reliktami przeszłości". Termomodernizacja tych budynków to ogromne wyzwanie, ale jednocześnie konieczność, jeśli chcemy poprawić komfort życia mieszkańców i zmniejszyć zużycie energii oraz emisję CO2. Modernizacja izolacji stropów to jak remont starego samochodu – wymaga sporo pracy i inwestycji, ale efekt końcowy – oszczędność paliwa i komfort jazdy – jest tego wart.

Wykres 1. Ewolucja maksymalnego współczynnika przenikania ciepła U dla stropów nad nieogrzewanymi pomieszczeniami oraz podłóg na gruncie w XX i XXI wieku.